Tymczasowy Port Wojenny i Schronisko dla Rybaków (20 obiektów)
W ramach postanowień traktu wersalskiego Polska otrzymała dostęp do morza ? linia brzegowa o długości 147 km, co stanowiło około 2,5% ówczesnej granicy lądowej. Odradzające się państwo pokładało w morzu ogromne nadzieje na wzmocnienie pozycji gospodarczej i obronnej. Traktat określał też warunki współpracy z Wolnym Miastem Gdańsk, szybko jednak okazało się, że ich realizacja będzie utrudniana przez bliskie stosunki władz Gdańska ze stroną niemiecką. Przysłowiowej oliwy do ognia dolała wojna polsko-bolszewicka, a właściwie odmowa rozładunku w porcie gdańskim statków z zaopatrzeniem dla wojsk polskich. Wobec tego należało jak najszybciej i najbardziej efektywnie wykorzystać zastane warunki Wybrzeża. Określić je miał inżynier Tadeusz Wenda ? kierownik Wydziału Budowy Portów Sekcji Technicznej w Departamencie Spraw Morskich, któremu zlecono przeprowadzenie badań hydrograficznych celem wyboru lokalizacji dla przyszłego portu wojennego i handlowego.
20 czerwca 1920 roku w szczegółowym sprawozdaniu inżynier Tadeusz Wenda przedstawił wyniki swoich badań, przeprowadzonych na przełomie maja i czerwca tegoż roku. Po wyeliminowaniu m.in. Pucka i Rewy, jako najdogodniejsze miejsce do budowy portu została wskazana dolina pomiędzy Kępą Oksywską, a wsią Gdynią. Teren posiadał naturalne uwarunkowania do budowy portu zewnętrznego ? ze względu na odpowiednią głębokość akwenu i osłonięcie przez Półwysep Helski, ale także wewnętrznego ? poprzez małe wyniesienie terenu przy brzegu i niewielką odległość od stacji kolejowej. Dalsze badania potwierdziły też, że poziom torfu sięgał jedynie do 6 m głębokości. Znajdujący się poniżej piasek stwarzał warunki do zastosowania rozwiązań znanych z innych nowoczesnych portów europejskich.
23 sierpnia 1920 roku minister spraw wojskowych, na wniosek kontradmirała Kazimierza Porębskiego, podjął decyzję o budowie tymczasowego portu w Gdyni. 5 dni później Wenda przedstawił wstępne założenia projektowe przystani. A już 30 sierpnia komisja rządowa uchwaliła natychmiastowe rozpoczęcie budowy portu. Na skutek starań miejscowych rybaków, również ich potrzeby zostały uwzględnione przez Tadeusza Wendę w projekcie przedstawionym pod koniec września 1920 roku. Realizacja tego założenia była przewidziana na trzy etapy ? dwa pierwsze obejmowały realizację portu tymczasowego, trzecim była budowa mola portu zewnętrznego oraz basenu wewnętrznego. Ostatni etap miał swoje rozwinięcie w koncepcji portu o docelowej rocznej zdolności przeładunkowej 6 mln ton, która powstała do końca 1920 roku.
Rozpisany konkurs na budowę tymczasowego portu wygrało Towarzystwo Robót Inżynierskich z Poznania. Umowę podpisano 25 listopada 1920 roku. Okres zimowy do kwietnia wykorzystano na przygotowanie do podjęcia prac na wiosnę. Na przyszłym placu budowy postawiono prowizoryczne baraki portowe, w których znajdowało się Kierownictwo Budowy Portu oraz pomieszczenia administracyjne i mieszkalne dla robotników. Przygotowania polegały także na werbowaniu pracowników ? cieśli i osób obsługujących kafary parowe. Poprowadzono bocznicę kolejową na brzeg morza, w celu łatwiejszego transportu sprzętu oraz materiałów budowlanych.
Problemy w sprawnym przebiegu prac spowodowane były trudnościami związanymi z pozyskaniem odpowiednich środków finansowych, surowcowych i sprzętowych. Przyczyniły się do tego również złe oszacowanie prac oraz wzrost cen towarów. Coraz większe opóźnienia oraz nieprzekonujące rządu wyjaśnienia, spowodowały rozwiązanie umowy z Towarzystwem Robót Inżynierskich 17 sierpnia 1921 roku. Od 7 września 1921 roku Kierownictwo Budowy Portu przejął Departament Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych.
Aby obniżyć koszty oraz przyspieszyć wykonanie prac, zastosowano popularne w portach bałtyckich drewniane konstrukcje. Wykonano podwójne palisady powiązane kleszczami i połączone stalowymi ściągaczami. Szkielet mola wypełniono kamieniami. Drewno do budowy zwożono powozami konnymi z okolicznych nadleśnictw, bądź koleją z Borów Tucholskich.
18 sierpnia 1922 roku, ze względu na brak finansowania działań przy budowie portu, naczelnik jego budowy zmuszony był zwolnić ponad 400 robotników. Wenda podejmował dalsze próby pozyskania funduszy i jednocześnie opracował oszczędnościowy kosztorys na rok 1923. Rozwiązaniem tej patowej sytuacji stało się prawne zatwierdzenie przez Sejm budowy portu – ustawa z dnia 23 września 1922 roku.
Uroczyste otwarcie Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków w Gdyni miało miejsce 29 kwietnia 1923 roku. Celebransem uroczystości był prymas Polski kardynał prezbiter Edmund Dalbor, a na czele reprezentacji rządu stał prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski. 13 sierpnia 1923 roku przy drewnianej przystani o długości 150 m zacumował pierwszy pełnomorski statek zagraniczny ss Kentucky. Wydarzenie to symbolicznie zaznaczyło obecność Polski nad Bałtykiem, stanowiło jasny komunikat polityczny i motywowało rząd do dalszych etapów rozwoju gdyńskiego portu.
Katarzyna Piotrowska
