Tymczasowy Port Wojenny i Schronisko dla Rybaków (20 obiektów)
W ramach postanowień traktatu wersalskiego Polska otrzymała dostęp do morza – linię brzegową o długości 147 km, co stanowiło około 2,5% ówczesnej granicy lądowej. Odradzające się państwo pokładało w morzu ogromne nadzieje na wzmocnienie pozycji gospodarczej i obronnej. Traktat określał też warunki współpracy z Wolnym Miastem Gdańsk, szybko jednak okazało się, że ich realizacja będzie utrudniana przez bliskie stosunki władz Gdańska ze stroną niemiecką. Przysłowiową oliwę do ognia dolała wojna polsko-bolszewicka, a właściwie odmowa rozładunku w porcie gdańskim statków z zaopatrzeniem dla wojsk polskich. Wobec tego należało jak najszybciej i najefektywniej wykorzystać zastane warunki Wybrzeża. Określić miał je inżynier Tadeusz Wenda, kierownik Wydziału Budowy Portów Sekcji Technicznej w Departamencie Spraw Morskich, któremu zlecono przeprowadzenie badań hydrograficznych celem wyboru lokalizacji dla przyszłego portu wojennego i handlowego.
czerwca 20.06.1920 r. w szczegółowym sprawozdaniu inżynier Tadeusz Wenda przedstawił wyniki swoich badań, przeprowadzonych na przełomie maja i czerwca tegoż roku. Po wyeliminowaniu m.in. Pucka i Rewy, jako najdogodniejsze miejsce do budowy portu została wskazana dolina pomiędzy Kępą Oksywską, a wsią Gdynią. Teren posiadał naturalne uwarunkowania do budowy portu zewnętrznego – ze względu na odpowiednią głębokość akwenu i osłonięcie przez Półwysep Helski, ale także wewnętrznego – poprzez małe wyniesienie terenu przy brzegu i niewielką odległość od stacji kolejowej. Dalsze badania potwierdziły też, że poziom torfu sięgał jedynie do 6 m głębokości. Znajdujący się poniżej piasek stwarzał warunki do zastosowania rozwiązań znanych z innych nowoczesnych portów europejskich.
23.08.1920 r.oku minister spraw wojskowych, na wniosek kontradm. Kazimierza Porębskiego, podjął decyzję o budowie tymczasowego portu w Gdyni. Pięć dni później Wenda przedstawił wstępne założenia projektowe przystani. Już 30.08 komisja rządowa uchwaliła natychmiastowe rozpoczęcie budowy portu. Na skutek starań miejscowych rybaków, również ich potrzeby zostały uwzględnione przez Tadeusza Wendę w projekcie przedstawionym pod koniec września 1920 r. Realizacja tego założenia była przewidziana na trzy etapy – dwa pierwsze obejmowały realizację portu tymczasowego, trzecim była budowa mola portu zewnętrznego oraz basenu wewnętrznego. Ostatni etap miał swoje rozwinięcie w koncepcji portu o docelowej rocznej zdolności przeładunkowej 6 mln ton, która powstała do końca 1920 r.
Rozpisany konkurs na budowę tymczasowego portu wygrało Towarzystwo Robót Inżynierskich (TRI) z Poznania. Umowę podpisano 25.11.1920 r. Okres do kwietnia wykorzystano na przygotowanie do podjęcia prac na wiosnę. Na przyszłym placu budowy postawiono prowizoryczne baraki portowe, w których znajdowało się Kierownictwo Budowy Portu oraz pomieszczenia administracyjne i mieszkalne dla robotników. Przygotowania polegały także na werbowaniu pracowników – cieśli i osób obsługujących kafary parowe. Poprowadzono bocznicę kolejową na brzeg morza, w celu łatwiejszego transportu sprzętu oraz materiałów budowlanych.
Problemy w sprawnym przebiegu prac spowodowane były trudnościami związanymi z pozyskaniem odpowiednich środków finansowych, surowcowych i sprzętowych. Przyczyniły się do tego również złe oszacowanie prac oraz wzrost cen towarów. Coraz większe opóźnienia oraz nieprzekonujące rządu wyjaśnienia, spowodowały rozwiązanie umowy z TRI 17.08.1921 r. Od 07.09.1921 r Kierownictwo Budowy Portu przejął Departament Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych.
Aby obniżyć koszty oraz przyspieszyć wykonanie prac, zastosowano popularne w portach bałtyckich drewniane konstrukcje. Wykonano podwójne palisady powiązane kleszczami i połączone stalowymi ściągaczami. Szkielet mola wypełniono kamieniami. Drewno do budowy zwożono powozami konnymi z okolicznych nadleśnictw, bądź koleją z Borów Tucholskich.
18.08.1922 r, ze względu na brak finansowania działań przy budowie portu, naczelnik jego budowy zmuszony był zwolnić ponad 400 robotników. Wenda podejmował dalsze próby pozyskania funduszy i jednocześnie opracował oszczędnościowy kosztorys na rok 1923. Rozwiązaniem tej patowej sytuacji stało się prawne zatwierdzenie przez Sejm budowy portu – ustawa z dnia 23 09.1922 r.
Uroczyste otwarcie Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków w Gdyni miało miejsce 29.04.1923 r. Celebransem uroczystości był prymas Polski, kardynał prezbiter Edmund Dalbor, a na czele reprezentacji rządu stał prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Stanisław Wojciechowski. 13.08.1923 r przy drewnianej przystani o długości 150 m zacumował pierwszy, pełnomorski statek zagraniczny ss Kentucky. Wydarzenie to symbolicznie zaznaczyło obecność Polski nad Bałtykiem – stanowiło jasny komunikat polityczny i motywowało rząd do dalszych etapów rozwoju gdyńskiego portu.
Katarzyna Piotrowska
