O gdyńskim aptekarstwie na jubileusz jego stulecia (45 obiektów)

Mówiąc pół żartem pół serio, dzieje gdyńskiej farmacji można już mierzyć w stuleciach. Rozpoczęło się bowiem drugie, licząc od momentu założenia pierwszej apteki. A nie bierzemy tu pod uwagę farmacji ludowej, która jeszcze wcześniej mogła być obecna w życiu mieszkańców Gdyni oraz innych wsi w jej bezpośrednim sąsiedztwie. I choć większość aptecznych historii reprezentowanych w zbiorach Muzeum Miasta Gdyni dotyczy okresu II Rzeczypospolitej, również te powojenne dają częściowy obraz farmaceutycznej codzienności sprzed kilku dekad.

Po uruchomieniu „Apteki pod Gryfem” 15 kwietnia 1922 przez Antoniego Małeckiego gdynianie mogli już nabywać potrzebne im leki bez konieczności wyjazdu do Wejherowa czy – formalnie za granicę państwa – do Sopotu lub Gdańska (więcej – https://muzeumgdynia.pl/2022/04/apteka-pod-gryfem-antoniego-maleckiego/]. Wystarczyło udać się do budynku przy skrzyżowaniu późniejszych ulic 10 Lutego i Świętojańskiej, a po paru latach do nowych siedzib przy ulicy Starowiejskiej. Znaczny napływ ludności, przekształcenie się Gdyni w miasto oraz jego rozwój przyczyniły się do zakładania kolejnych aptek. Drugą – „Centralną” – zorganizował Zenon Salicki w 1930 roku w budynku Szpitala Sióstr Miłosierdzia przy placu Kaszubskim. Równie dogodną lokalizację przy skwerze Kościuszki wybrał kolejny farmaceuta, założyciel „Apteki Dra Jurkowskiego”. Inwestycja się zwróciła a właściciel po sąsiedzku wybudował nowoczesną kamienicę czynszową (https://szklometaldetal.pl/budynki/kamienica-czynszowa-adama-jurkowskiego,73). Następne przedsięwzięcia służyły głównie mieszkańcom dzielnic odleglejszych od centrum. W 1933 roku „Aptekę Nadmorską” uruchomił w Orłowie Alojzy Szkodowski, a na Grabówku rozpoczęła działalność „Apteka Mgra Grodzkiego”. Bliska Śródmieściu dzielnica Działki Leśne, w 1936 roku zyskała „Aptekę Bałtycką” Mieczysława Holca, zlokalizowaną przy ulicy Śląskiej. Dwa lata później Nikodem Czerniachowicz uruchomił swoją aptekę na Oksywiu, przy ulicy Bosmańskiej. Z kolei w prestiżowym sąsiedztwie Komisariatu Rządu otworzyła swe podwoje „Apteka Świętojańska” Jana Hipolita Ćwiertniewicza. Powyższy obraz należy uzupełnić o składnicę apteczną Ubezpieczalni Społecznej oraz aptekę w Miejskim Szpitalu Zakaźnym.

W okresie międzywojennym w Gdyni pracowało przeszło 20 farmaceutów, w tym pięć kobiet, a mieszkało – bez potwierdzonego zatrudnienia – kilkoro kolejnych. Niektórzy z nich, jak Alfons Jereczek, w wyjątkowy sposób zapisali się w dziejach miasta, co znajduje potwierdzenie również w muzealnym przekazie.

Moździerz bez znaczenia bojowego

Międzywojenne apteki różniły się od tych, z których korzystamy obecnie. Co prawda niekiedy sprowadzały popularne leki tak oczekiwane przez wczasowiczów (jak „Tabletki z kogutkiem” https://www.historiaposzukaj.pl/wiedza,historiomat,497,historiomat_proszek_z_kogutkiem.html), jednak wiele preparatów i leków wyrabiano na miejscu, w izbach recepturowych. Te, nowocześnie wyposażone np. w tabletkarnie, bywały małymi zakładami produkcyjnymi. Dzięki takiemu zapleczu niektóre apteki kompletowały lub uzupełniały różnorodne apteczki okrętowe, zdobywając krajowych i zagranicznych klientów. Ponadto zaopatrywały placówki medyczne, pełniąc rolę pośredników w dostawach. Lepiej doinwestowane apteki prowadziły laboratoria, w których przyjmowały zlecenia również od władz administracyjnych. Miasto w budowie miało swoje istotne potrzeby.

W kolekcji Muzeum Miasta Gdyni obecne są naczynia i przyrządy farmaceutyczne oraz pojedyncze elementy wyposażenia, ale nie znajdujemy produktów ani opakowań z gdyńskich aptek. Być może kiedyś trafią do naszych zbiorów i dopełnią niezwykłej historii gdyńskiej farmacji, uchwyconej w muzealnych fotografiach, dokumentach i obiektach kultury materialnej. A przy okazji dopowiedzą wiele powojennych wątków: przejęcia aptek prywatnych przez państwo, likwidacji samorządu farmaceutycznego, ale również pojawiania się nowych placówek, w tym przyszpitalnych, które na lata utrwaliły się w pamięci gdynian (jak tzw. apteki leków z darów). Wówczas rozszerzą niniejsze zestawienie i dadzą dobry pretekst do kolejnych tekstów.

Marcin Szerle

Bibliografia:

M. Bilek, Jan Ćwiertniewicz, „Farmacja Krakowska”, Rok XIII, 2010, nr 4.
A. Brodniewicz, Apteczka okrętowa, Gdynia 1938.
Księga adresowa Gdyni: miasta, portu i wybrzeża polskiego z półwyspem helskim, Gdynia 1933.
Księga adresowa ziem Zachodniej Polski. Gdynia-Wybrzeże, Wojew. Pomorskie z informatorami Warszawa Gdańsk Poznań Śląsk Kraków. Rocznik 1937-1938, Gdynia 1937.
M. Szerle, Aptekarstwo w Gdyni do 1939 roku, „Annales Academiae Medicae Gedanensis” 2005, t. XXXV, supl. 9.
M. Szerle, Apteki w Gdyni w latach II Rzeczypospolitej, „Rocznik Gdyński” 2005, nr 17.
M. Szerle, Kobiety w gdyńskich strukturach medycznych okresu międzywojennego, „Rocznik Gdański” 2016, t. LXXIII-LXXIV, 2013-2014.
W. Ślusarczyk, Z dziejów opieki zdrowotnej. Aptekarstwo na Kujawach i Pomorzu Gdańskim w latach 1918/20-1951, Bydgoszcz 2016.