Kontrast:
Czcionka:

Przeszukaj zbiory Cyfrowego Archiwum:

Tymczasowy Port Wojenny i Schronisko dla Rybaków (20 obiektów)

W ramach postanowień traktu wersalskiego Polska otrzymała dostęp do morza – linia brzegowa o długości 147 km, co stanowiło około 2,5% ówczesnej granicy lądowej. Odradzające się państwo pokładało w morzu ogromne nadzieje na wzmocnienie pozycji gospodarczej i obronnej. Traktat określał też warunki współpracy z Wolnym Miastem Gdańsk, szybko jednak okazało się, że ich realizacja będzie utrudniana przez bliskie stosunki władz Gdańska ze stroną niemiecką. Przysłowiowej oliwy do ognia dolała wojna polsko-bolszewicka, a właściwie odmowa rozładunku w porcie gdańskim statków z zaopatrzeniem dla wojsk polskich. Wobec tego należało jak najszybciej i najbardziej efektywnie wykorzystać zastane warunki Wybrzeża. Określić je miał inżynier Tadeusz Wenda – kierownik Wydziału Budowy Portów Sekcji Technicznej w Departamencie Spraw Morskich, któremu zlecono przeprowadzenie badań hydrograficznych celem wyboru lokalizacji dla przyszłego portu wojennego i handlowego.

20 czerwca 1920 roku w szczegółowym sprawozdaniu inżynier Tadeusz Wenda przedstawił wyniki swoich badań, przeprowadzonych na przełomie maja i czerwca tegoż roku. Po wyeliminowaniu m.in. Pucka i Rewy, jako najdogodniejsze miejsce do budowy portu została wskazana dolina pomiędzy Kępą Oksywską, a wsią Gdynią. Teren posiadał naturalne uwarunkowania do budowy portu zewnętrznego – ze względu na odpowiednią głębokość akwenu i osłonięcie przez Półwysep Helski, ale także wewnętrznego – poprzez małe wyniesienie terenu przy brzegu i niewielką odległość od stacji kolejowej. Dalsze badania potwierdziły też, że poziom torfu sięgał jedynie do 6 m głębokości. Znajdujący się poniżej piasek stwarzał warunki do zastosowania rozwiązań znanych z innych nowoczesnych portów europejskich.

23 sierpnia 1920 roku minister spraw wojskowych, na wniosek kontradmirała Kazimierza Porębskiego, podjął decyzję o budowie tymczasowego portu w Gdyni. 5 dni później Wenda przedstawił wstępne założenia projektowe przystani. A już 30 sierpnia komisja rządowa uchwaliła natychmiastowe rozpoczęcie budowy portu. Na skutek starań miejscowych rybaków, również ich potrzeby zostały uwzględnione przez Tadeusza Wendę w projekcie przedstawionym pod koniec września 1920 roku. Realizacja tego założenia była przewidziana na trzy etapy – dwa pierwsze obejmowały realizację portu tymczasowego, trzecim była budowa mola portu zewnętrznego oraz basenu wewnętrznego. Ostatni etap miał swoje rozwinięcie w koncepcji portu o docelowej rocznej zdolności przeładunkowej 6 mln ton, która powstała do końca 1920 roku.

Rozpisany konkurs na budowę tymczasowego portu wygrało Towarzystwo Robót Inżynierskich z Poznania. Umowę podpisano 25 listopada 1920 roku. Okres zimowy do kwietnia wykorzystano na przygotowanie do podjęcia prac na wiosnę. Na przyszłym placu budowy postawiono prowizoryczne baraki portowe, w których znajdowało się Kierownictwo Budowy Portu oraz pomieszczenia administracyjne i mieszkalne dla robotników. Przygotowania polegały także na werbowaniu pracowników – cieśli i osób obsługujących kafary parowe. Poprowadzono bocznicę kolejową na brzeg morza, w celu łatwiejszego transportu sprzętu oraz materiałów budowlanych.

Problemy w sprawnym przebiegu prac spowodowane były trudnościami związanymi z pozyskaniem odpowiednich środków finansowych, surowcowych i sprzętowych. Przyczyniły się do tego również złe oszacowanie prac oraz wzrost cen towarów. Coraz większe opóźnienia oraz nieprzekonujące rządu wyjaśnienia, spowodowały rozwiązanie umowy z Towarzystwem Robót Inżynierskich 17 sierpnia 1921 roku. Od 7 września 1921 roku Kierownictwo Budowy Portu przejął Departament Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Aby obniżyć koszty oraz przyspieszyć wykonanie prac, zastosowano popularne w portach bałtyckich drewniane konstrukcje. Wykonano podwójne palisady powiązane kleszczami i połączone stalowymi ściągaczami. Szkielet mola wypełniono kamieniami. Drewno do budowy zwożono powozami konnymi z okolicznych nadleśnictw, bądź koleją z Borów Tucholskich.

18 sierpnia 1922 roku, ze względu na brak finansowania działań przy budowie portu, naczelnik jego budowy zmuszony był zwolnić ponad 400 robotników. Wenda podejmował dalsze próby pozyskania funduszy i jednocześnie opracował oszczędnościowy kosztorys na rok 1923. Rozwiązaniem tej patowej sytuacji stało się prawne zatwierdzenie przez Sejm budowy portu – ustawa z dnia 23 września 1922 roku.

Uroczyste otwarcie Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków w Gdyni miało miejsce 29 kwietnia 1923 roku. Celebransem uroczystości był prymas Polski kardynał prezbiter Edmund Dalbor, a na czele reprezentacji rządu stał prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski. 13 sierpnia 1923 roku przy drewnianej przystani o długości 150 m zacumował pierwszy pełnomorski statek zagraniczny ss Kentucky. Wydarzenie to symbolicznie zaznaczyło obecność Polski nad Bałtykiem, stanowiło jasny komunikat polityczny i motywowało rząd do dalszych etapów rozwoju gdyńskiego portu.

Katarzyna Piotrowska

 

Lista obiektów:

Harcerze na drewnianym pomoście portu tymczasowego w Gdyni

Harcerze na drewnianym pomoście portu tymczasowego w Gdyni

Data: 1923-1924

Wbijanie pali pod budowę portu tymczasowego w Gdyni – inż. Tadeusz Wenda na holowniku „Kastor” nadzoruje pracy

Wbijanie pali pod budowę portu tymczasowego w Gdyni – inż. Tadeusz Wenda na holowniku „Kastor” nadzoruje pracy

Data: 1921

Pierwszy zagraniczny statek handlowy w porcie gdyńskim – parowiec Kentucky

Pierwszy zagraniczny statek handlowy w porcie gdyńskim – parowiec Kentucky

Data: 13.08.1923

Uroczystość poświęcenia rozpoczętej budowy portu tymczasowego w Gdyni

Uroczystość poświęcenia rozpoczętej budowy portu tymczasowego w Gdyni

Data: 29.05.1921

Uroczystość poświęcenia rozpoczętej budowy portu tymczasowego w Gdyni – wbicie pierwszego pala

Uroczystość poświęcenia rozpoczętej budowy portu tymczasowego w Gdyni – wbicie pierwszego pala

Data: 29.05.1921

Uroczystość na molo Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków

Uroczystość na molo Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków

Data: 1923

Pracownicy budowy portu tymczasowego na pomoście

Pracownicy budowy portu tymczasowego na pomoście

Data: 1921-1922

Żołnierze I Kursu Inzynierii Wojskowej na pomoście portu tymczasowego w trakcie budowy

Żołnierze I Kursu Inzynierii Wojskowej na pomoście portu tymczasowego w trakcie budowy

Data: 1922

Budowa portu tymczasowego – widok od strony północnej

Budowa portu tymczasowego – widok od strony północnej

Data: 1922-1923

Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych zatwierdzający delegowanie inż. Tadeusza Wendy do Wolnego Miasta Gdańsk

Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych zatwierdzający delegowanie inż. Tadeusza Wendy do Wolnego Miasta Gdańsk

Data: 2.10.1920

Pismo Dyrekcji Budowy Dróg Wodnych w Warszawie do Ministra Robót Publicznych w sprawie delegowania inż. Tadeusza Wendy do Gdańska

Pismo Dyrekcji Budowy Dróg Wodnych w Warszawie do Ministra Robót Publicznych w sprawie delegowania inż. Tadeusza Wendy do Gdańska

Data: 30.03.1920

Pismo Towarzystwa Robót Inżynierskich w Poznaniu do Kierownictwa Budowy Portu w Gdyni w Warszawie

Pismo Towarzystwa Robót Inżynierskich w Poznaniu do Kierownictwa Budowy Portu w Gdyni w Warszawie

Data: 26.03.1921

Pismo Szefa Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych Kazimierza Porębskiego

Pismo Szefa Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych Kazimierza Porębskiego

Data: 15.10.1920

Pismo Najwyższej Izby Kontroli Państwa do Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych ze zgodą na sprzedaż pali sosnowych

Pismo Najwyższej Izby Kontroli Państwa do Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych ze zgodą na sprzedaż pali sosnowych

Data: 05.04.1921

Pismo Najwyższej Izby Kontroli Państwa do Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych w sprawie nieudzielenia TRI zaliczki

Pismo Najwyższej Izby Kontroli Państwa do Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych w sprawie nieudzielenia TRI zaliczki

Data: 01.04.1921

Pismo Najwyższej Izby Kontroli Państwa do Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych w sprawie budowy portu w Gdyni

Pismo Najwyższej Izby Kontroli Państwa do Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych w sprawie budowy portu w Gdyni

Data: 12.11.1920